Je doet er alles aan. Extra vakleerkrachten aangenomen. Teamuitjes georganiseerd. Taken herverdeeld. En toch blijven de klachten over werkdruk komen. Je ziet leerkrachten uitvallen, het verzuim loopt op en de sfeer in het team komt onder druk te staan.
Je vraagt je af: waarom werkt het niet? Je investeert tijd, geld en energie in werkdrukmaatregelen, maar de problemen lijken alleen maar groter te worden. En wat je misschien nog het meest frustreert: je ziet dat sommige leerkrachten met precies hetzelfde werk geen enkel probleem hebben, terwijl anderen vastlopen.
Als adviseur arbeid & organisatie bij arbodienst ADXpert werk ik al jarenlang met scholen in het primair onderwijs aan werkdrukproblematiek. We gebruiken daarbij de Arbometer, een tool die gebaseerd is op het baanbrekende onderzoek van professor Wilmar Schaufeli – één van de meest geciteerde wetenschappers in de psychologie.
Wat ik steeds weer zie, is dat schoolleiders die het beste met hun team voor hebben, aan de verkeerde knoppen draaien. Ze proberen de werkdruk te verlagen door meer handen aan te nemen of taken te schrappen. Maar dat is niet waar het échte probleem zit.
Uit het onderzoek van Schaufeli blijkt iets opmerkelijks: het gaat bij werkdruk niet alleen om hoeveel werk je hebt, maar vooral om hoe je daarin zit. Twee leerkrachten kunnen precies dezelfde werkdruk ervaren, maar de één beleeft dit als een probleem en raakt uitgeput, terwijl de ander het juist als een uitdaging ziet en energie krijgt.
In dit artikel leer je:
Veel schoolleiders maken dezelfde denkfout. Ze gaan er vanuit dat werkdruk één ding is: te veel werk in te weinig tijd. De logische oplossing lijkt dan simpel: zorg voor meer handen, minder taken, of betere verdeling van het werk.
Maar hier gaat het mis. Want werkdruk heeft twee betekenissen die vaak door elkaar heen lopen:
Wanneer we het over werkdruk hebben, bedoelen we vaak werkstress: de combinatie van stressoren (zoals bureaucratie, conflicten, te veel taken) én een gebrek aan energiebronnen (zoals steun van collega's, autonomie, prettige sfeer).
Door alleen te focussen op het verminderen van taken, pak je slechts één kant van het probleem aan. Je negeert de energiebronnen die medewerkers juist nodig hebben. Daarom voelen veel maatregelen als een pleister op een houten been.
Professor Wilmar Schaufeli deed baanbrekend onderzoek naar werkdruk. Wat hij ontdekte, verandert hoe we naar werkdruk moeten kijken.
Schaufeli ontdekte dat werkdruk twee dimensies heeft:
Werkdruk heeft twee dimensies die samen bepalen of iemand vastloopt of juist floreert:
|
Hoeveel werk je hebt |
De ervaren werkdruk: het aantal taken, lestijd, administratie |
Leerkracht met 28 leerlingen, 3 vergaderingen per week, rapportages |
|
Hoe je daarover oordeelt |
Ben je tevreden of ontevreden met je werkdruk? |
Tevreden: "Ik vind het fijn om veel te doen" vs. Ontevreden: "Ik red het niet meer" |
Uit onderzoek van Schaufeli blijkt: 1 op de 5 werknemers met hoge werkdruk ervaart dit als positieve uitdaging. Het oordeel over werkdruk hangt sterker samen met burn-out risico dan de hoeveelheid werk zelf.
In zijn onderzoek gaf 55% van de onderzochte medewerkers aan een hoge werkdruk te hebben. Maar slechts 9% was daar ontevreden over, terwijl 37% daar juist tevreden over was. Met andere woorden: 1 op de 5 werknemers met een hoge werkdruk vindt dit juist goed en ziet het als een positieve uitdaging.
Uit het onderzoek blijkt dat ook in Nederland het oordeel over werkdruk sterker samenhangt met gezondheid en welzijn dan de ervaren werkdruk zelf.
Lees die zin nog eens rustig.
Het gaat er niet om hóé druk je het hebt, maar hoe je daarover denkt. Medewerkers die ontevreden zijn over hun werkbelasting lopen een verhoogd risico op burn-out, slaapproblemen, stress en spanningsklachten. En dit gebeurt onafhankelijk van de hoeveelheid werk die ze daadwerkelijk hebben.
Werkdruk kan twee kanten op gaan. Voor de één is een volle agenda energie-gevend, voor de ander uitputtend. Het hangt af van hoe iemand erin zit.
Als schoolleider hoor je regelmatig: "Het is zo druk." Maar wanneer is het écht problematisch? Het onderzoek van Schaufeli geeft je handvatten om dit onderscheid te maken.
De cruciale vraag is niet: "Heb je het druk?" maar: "Hoe zit je in die drukte?"
Een leerkracht kan aangeven dat ze het heel druk heeft, maar als ze daar tevreden over is – als ze het als een uitdaging ervaart en er energie van krijgt – dan is er geen probleem. Omgekeerd kan een leerkracht aangeven dat ze het niet eens zo druk heeft, maar als ze ontevreden is over de situatie, dan is er wel degelijk iets aan de hand.
Hier zijn concrete signalen dat iemand niet alleen druk heeft, maar daar ook ontevreden over is:
|
Signaal |
Wat zie je? |
Wat betekent dit? |
|
Machteloosheid |
"Ik doe wat ik kan, maar het lukt gewoon niet" |
Ontevredenheid + gebrek aan grip |
|
Chronische vermoeidheid |
Ook na weekend/vakantie niet uitgerust |
Energie wordt structureel niet aangevuld |
|
Slaapproblemen |
Wakker liggen van werk, moeite met inslapen |
Stress blijft nazinderen |
|
Emotionele uitputting |
Cynisme, afstandelijkheid, korte lontje |
Burn-out risico neemt toe |
|
Verminderde betrokkenheid |
Geen zin meer in teamactiviteiten |
Afnemende verbinding met werk en collega's |
Vooral de combinatie van een hoge werkdruk én ontevredenheid daarover vormt een verhoogd risico voor burn-out en andere gezondheidsklachten.
Je herkent het waarschijnlijk in je eigen team. Neem twee leerkrachten met dezelfde taken. De één komt elke maandag met frisse moed binnen, pakt graag projecten op en straalt energie uit. De ander voelt zich overweldigd, elke nieuwe taak voelt als een extra steen op zijn rug.
Het verschil? De eerste voelt zich competent, heeft steun van collega's, kan zelf bepalen hoe hij zijn dag inricht en voelt dat zijn werk ertoe doet. De tweede mist deze energiebronnen: hij voelt zich alleen, heeft weinig autonomie en twijfelt of zijn werk impact heeft.
Dit verklaart waarom sommige scholen met dezelfde personeelsratio een veel lager verzuim hebben dan andere scholen. Het gaat niet alleen om de hoeveelheid werk, maar om hoe mensen daarin zitten.
Nu je begrijpt dat werkdruk twee gezichten heeft, is de vraag: wat kun je hier als schoolleider mee?
Van stressoren naar energiebronnen
Stop met blind meer handen aannemen of taken schrappen. Focus in plaats daarvan op energiebronnen. Want daar zit vaak het échte probleem.
Energiebronnen zijn bijvoorbeeld:
Wanneer een leerkracht klaagt over werkdruk, vraag jezelf dan af: mist deze persoon energiebronnen? Voelt hij zich alleen? Heeft ze weinig autonomie? Krijgt hij te weinig erkenning?
Luister naar hoe je team in het werk zit. Niet alleen naar wát ze doen, maar naar hóe ze zich daarbij voelen. Stel vragen als:
"Waar haal je energie uit in je werk?"
"Wat helpt je om met drukke periodes om te gaan?"
"Waar loop je tegenaan?"
Let daarbij op het verschil tussen mensen die hun werk als uitdaging ervaren en mensen die overweldigd zijn. Bij de scholen waar ADXpert mee samenwerkt, zien we steeds hetzelfde patroon: empatische schoolleiders die écht naar hun team luisteren, maken het verschil.
Je kunt gesprekken voeren, maar hoe weet je objectief waar je team staat? Hoe breng je in kaart wie tevreden is met de werkdruk en wie niet?
Bij ADXpert gebruiken we daarvoor de Arbometer, een tool die gebaseerd is op het onderzoek van Schaufeli. Deze tool meet niet alleen hoeveel werkdruk medewerkers ervaren, maar ook hoe ze daarover oordelen.
Zo krijg je inzicht in wie een hoge werkdruk heeft en dat ook problematisch vindt, wie een hoge werkdruk heeft maar dit als positieve uitdaging ervaart, welke energiebronnen ontbreken en waar de grootste risico's voor burn-out liggen.
Dit stelt je in staat om gericht te handelen. Bij één grote onderwijsorganisatie met meer dan 2.000 medewerkers loopt de Arbometer inmiddels. Bij een kleinere school combineren we dit met inzetbaarheidsgesprekken door een coach van ADXpert.
Het resultaat? Schoolleiders krijgen grip op werkdruk, kunnen gericht handelen en zien dat hun inspanningen daadwerkelijk effect hebben.
Je begrijpt nu dat het niet alleen om de hoeveelheid werk gaat, maar om hoe je team daarin zit. Dat inzicht – de twee gezichten van werkdruk – maakt het verschil tussen maatregelen die werken en maatregelen die weggesmeten geld zijn.
Bij ADXpert werken we al jaren met scholen in het primair onderwijs die voor dezelfde uitdagingen staan. We zien steeds hetzelfde patroon: schoolleiders die écht naar hun team luisteren en begrijpen dat het niet alleen om de werkdruk zelf gaat, maar om hoe mensen daarin zitten, maken het verschil.
Werkdrukmaatregelen blijven niet werken zolang je niet weet hoe jouw team erin zit. Plan een vrijblijvend gesprek om te onderzoeken hoe de Arbometer werkdruk objectief in kaart brengt voor jouw school. Zo krijg je helderheid over waar je team écht staat en kun je gericht handelen in plaats van geld weggooien aan maatregelen die niet werken.